مقالات زیادی درباره خواص قهوه و همچنین مضرات آن منتشر و همین مسئله باعث سردرگمی بسیاری شده و این سوال مطرح می شود که بالاخره قهوه مفید است و یا مضر؟
اولین نکته که باید در نظر گرفت این است که به مانند تمام مواد غذایی مصرف قهوه در حد اعتدال برای بعضی از افراد مفید است اما می تواند برای بسیاری از جمله کسانی که به فشار خون، بیماری های قلبی، اضطراب، بی خوابی، تنگی نفس و غیره مبتلا می باشند مضر و حتی خطرناک باشد.
در این مقاله به بررسی دقیق تر خواص قهوه و مضرات آن می پردازیم:
قهوه چیست؟
همه ما دانه های قهوه را دیده ایم اما بسیاری از ما اطلاعات کافی درباره درخت قهوه نداریم مگر کسانی که محل پرورش درختان قهوه را از نزدیک دیده باشند.
دانه های قهوه در حقیقت تخم و یا دانه های داخل میوه ای است که به آن گیلاس قهوه گفته می شود، بعد از چیدن گیلاس قهوه از درخت دانه های داخل آن را از میوه جدا می کنند، روش های مختلفی برای جدا کردن دانه ها از گیلاس قهوه وجود دارد، بعضی از شرکت های تولید کننده قهوه بعد از چیدن میوه اجازه می دهند گیلاس قهوه کاملا خشک شود و سپس دانه ها را از آن استخراج می کنند و بعضی دیگر قبل از خشک شدن میوه و یا حتی بلافاصله بعد از چیدن اقدام به انجام آن می کنند، زمان جدا کردن دانه ها در طعم و کیفیت نهایی قهوه تاثیر گذاشته و باعث تفاوت در طعم محصول بدست آمده که به آن قهوه سبز گویند می شود.
ارتفاع درخت قهوه در حدود ۱۰ متر(۳۰ فوت) و پر از شاخه هایی است که با برگ های سبز تیره پوشیده شده اند. تقریبا سالی یک بار این درختان میوه می دهند و عمر متوسط درختان قهوه بین ۲۰ الی ۳۰ سال است.
دو گونه اصلی قهوه عبارتند از قهوه عربیکا(Arabica) و روبوستا(Robusta):
قهوه های تولید شده از گونه روبوستا حاوی ۵۰% کافئین بیشتر بوده و دارای طمع تلخ تری می باشند و یکی از دلایلی که قهوه عربیکا طرفداران بیشتری دارد طمع ملایم تر و عطر مطلوب آن نسبت به قهوه های روبوستا است، البته قهوه خوران حرفه ای شاید روبوستا را به عربیکا ترجیح دهند.
محل رویش درخت قهوه، دمای هوا، رطوبت، کیفیت و نوع خاک از عوامل موثر بر کیفیت و طعم قهوه می باشند. شرکت های قهوه سازی، دانه های قهوه سبز را تفت می دهند و محصولی که بدست می آید به آن قهوه بو داده گویند. مقدار حرارت، مدت تفت و موادی که حین تفت دادن به قهوه سبز افزوده می شود باعث تغییر در طعم و تنوع محصول نهایی می گردد. نهایتا قهوه بو داده، هم بصورت دانه های کامل و هم بعد از آسیاب و به شکل پودر بسته بندی و عرضه می شود.
فواید قهوه:
قهوه حاوی کافئین، آنتی اکسیدان، پلی فنول ها و مقدار کمی از ویتامین های B2، B5، B1، B3 و عناصر منگنز، پتاسیم، منیزیم، فسفر و سایر مواد شیمیایی مفید برای بدن است، نوشیدن قهوه اثرات موقتی را به همراه دارد و باعث افزایش هوشیاری و قدرت یادگیری، افزایش انرژی و سرعت متابولیزم بدن می گردد، به همین جهت برای بسیاری به یک نوشیدنی محبوب به ویژه هنگام صبح تبدیل شده است.
کافئین و رابطه آن با فعالیت مغز:
یکی از مواد فعال و موثر موجود در قهوه کافئین است که محرک مغز و غدد فوق کلیوی می باشد. مکانیزم اولیه کافئین در مغز مهار یک انتقال دهنده عصبی به نام آدنوزین(Adenosine) است، با مهار شدن آدنوزین، کافئین باعث تولید بیشتر سایر انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین(Dopamine) و نوراپی نفرین(Norepinephrin) می گردد و با این عمل سبب بهبود خلق و خوی، افزایش نشاط و زمان واکنش مغز، تقویت حافظه و هوشیاری می گردد، در این زمینه تحقیقات بسیاری صورت گرفته و این اثرات کاملا ثابت شده اند، قابل ذکر است این اثرات بعد از چند ساعت مصرف قهوه از بین می روند و تاثیر آن ها ماندگار نمی باشد.
کافئین و قدرت بدنی:
کافئین جز ترکیب بسیاری از مکمل های ورزشی و غذایی و بویژه مکمل های کاهش وزن و چربی سوز است. کافئین با تاثیر بر سیستم اعصاب مرکزی و غدد فوق کلیوی باعث افزایش سرعت متابولیزم چربی ها می شود، به عبارتی کافئین باعث افزایش قابلیت بدن برای تبدیل چربی ها به انرژی شده و برای کسانی که قصد کاهش وزن و آب کردن چربی های اضافه را دارند ماده ای مفید می باشد.
در دو آزمایش مجزا که بروی ۷۰ ورزشکار و توسط گروه پزشکی مدیکال پلاس(Medical Plus) صورت گرفت مشاهده شد مصرف کافئین باعث افزایش توان ورزشکاران تا ۱۱% در تمرینات روزانه می گردد.
قهوه و بیماری آلزایمر و پارکینسون:
نتیجه پژوهشی در سال ۲۰۱۴ توسط کنگره درمان بیماری آلزایمر در اروپا منتشر شد و در آن پژوهش پزشکان دریافتند افرادی که به طور روزانه قهوه می نوشند کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری آلزایمر می باشند.
آلزایمر بیماریی است که بیشتر در افراد بالای سن ۶۵ سال مشاهده می شود و در آن توان مغزی و حافظه بیماران کاهش می یابد که ابتدا با علائمی از قبیل کاهش قدرت یاد گیری و به مرور کاهش حافظه کوتاه مدت همراه است و در نهایت فرد حافظه بلند مدت و هویت خود را نیز به طور کامل از یاد می برد.
قهوه حاوی یک آنتی اکسیدان بسیار قوی بنام پلی فنول ها(Polyphenols) می باشد. این آنتی اکسیدان مانع تشکیل پلاک آمیلوتید می گردد که به عنوان عامل بیمار آلزایمر شناخته می شود.
پلی فنول ها همچنین باعث کاهش التهاب و تخریب سلول های مغز می گردند بویژه در قسمتی که مربوط به حافظه می باشد.
در تحقیقی که در سال ۲۰۱۲ توسط دکتر رونانلد پستاما (Ronald Postama) انجام گرفت و گزارش آن در مجله پزشکی Sicence Daily منتشر گردید به گفته دکتر رونانلد پستاما افرادی که در طی هفته چند لیوان قهوه مصرف می کنند کمتر به بیماری پارکیسنون مبتلا می شوند و همچنین قهوه باعث کاهش علائم بیماری پارکینسون و کنترل بهتر حرکات بدن در مبتلایان به این بیماری می شود.
کاهش بیماری های کبدی:
کافئین موجود در قهوه باعث افزایش ترشح صفرا می گردد، یکی از وظایف صفرا دفع مواد زائد به خصوص سموم محلول در چربی، کلسترول و تری گلیسرید مازاد است. افزایش اسیدهای صفرا کمک به رفع یبوست و همچنین تصفیه کبد می کنند.
تحقیقات بسیاری نشان می دهند آنتی اکسیدان های موجود در قهوه باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان کبد و بیماری کبد چرب می گردند. جهت کسب اطلاعات بیشتر مقاله کبد چرب را مطالعه کنید.
یکی از دلایل مفید بودن قهوه بویژه برای آقایان این است که اگر تا نیم ساعت بعد از صرف غذا مصرف شود باعث کاهش جذب آهن تا ۴۹% درصد می گردد، امروزه با توجه به نوع تغذیه بسیاری از مردان با مشکل ازدیاد آهن روبرو می باشند که عامل مهمی در بروز بیماری های مختلف از جمله دیابت، ریزش مو، کبد چرب و حتی سرطان کبد است، جهت کسب اطلاعات بیشتر مقاله ازدیاد آهن را مطالعه کنید.
دیابت نوع ۲:
مطالعات متعددی درباره قهوه و تاثیر آن بر جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲ بارها توسط موسسات پزشکی تحقیقاتی مختلف صورت گرفته است، به عنوان مثال در سال ۲۰۰۹بروی ۴۰٫۰۰۰ داوطلب که روزی ۳ فنجان چای و یا قهوه می نوشیدند تحقیقی انجام گرفت و مشاهده شد این افراد ۴۰ درصد کمتر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ نسبت به افرادی که قهوه و چای در طی روز نمی نوشند می باشند.
دلیل آن هنوز کاملا مشخص نیست اما به اعتقاد من دلیل اصلی آن کاهش جذب آهن می باشد که در بخش قبل نیز به آن اشاره شد. البته افرادی که به دیابت مبتلا می باشند نباید در مصرف قهوه زیاده روی کنند.
از فواید و خواص قهوه گفتیم حال بپردازیم به مضرات قهوه و چه کسانی نباید آنرا مصرف کنند:
اضطراب و بی قراری: نوشیدن قهوه در بسیاری از افراد باعث بی قراری و اضظراب می شود و دلیل آن هم آزاد شدن بیشتر هورمون استرس(کورتیزول) است، اگر شما فردی مضطرب می باشید شاید نوشیدن حتی مقدار کمی از قهوه باعث تشدید اضطراب شما گردد.
افزایش فشار خون: اگر مبتلا به بیماری فشار خون می باشید باید با احتیاج و به مقدار بسیار کم قهوه بنوشید، نوشیدن قهوه باعث افزایش ناگهانی فشار خون می گردد. جهت کسب اطلاعات بیشتر مقاله فشار خون را مطالعه کنید.
تپش قلب: در بسیاری از افراد علاوه بر افزایش فشار خون نوشیدن قهوه موجب تپش قلب می گردد.
خستگی مفرط و نارسایی غدد آدرنال(فوق کلیوی): اشخاصی که دچار کم کاری غدد فوق کلیوی و با مشکلاتی از قبیل خستگی مفرط و افسردگی روبرو می باشند نباید از قهوه و سایر نوشیدنی های حاوی کافئین به مقدار زیاد استفاده کنند، گرچه این افراد با نوشیدن قهوه به طور موقت انرژی کاذب کسب می کنند اما به مرور زمان غدد فوق کلیوی آن ها تخریب و بر مشکلاتشان افزوده می شود، جهت کسب اطلاعات بیشتر مقاله غدد فوق کلیوی را مطالعه کنید.
کم آبی بدن: نوشیدن بیش از یک لیوان قهوه در روز باعث کم آبی بدن می گردد. اگر قهوه خور حرفه ای هستید نیاز است در طی روز آب مناسب و به اندازه کافی بنوشید، جهت کسب اطلاعات بیشتر مقاله آب را مطالعه کنید.
دفع مواد معدنی: کافئین بیش از حد باعث دفع کلسیم، منیزیم و پتاسیم از بدن می شود که می تواند به بیماری هایی از قبیل پوکی استخوان و فشار خون منجر شود. لطفا از مقاله پوکی استخوان بازدید کنید.
فلزات سمی: قهوه حاوی مقداری فلزات سمی از قبیل کادمیوم است، البته نوشیدن ۱ لیوان در روز مشکلی را برای بدن ایجاد نمی کند اما زیاده روی در مصرف آن باعث ازدیاد این فلز در بدن و بروز بیماری های مرتبط با آن از قبیل فشار خون، مشکلات قلبی و سخت شدن شریان ها می گردد.
بی خوابی: قهوه به دلیل کافئین موجود در آن باعث بی خوابی می شود اگر به بی خوابی و یا جز دسته افرادی هستید که به سختی به خواب فرو می روید از مصرف قهوه حتی طی روز خودداری کنید. به افراد عادی نیز توصیه می شود بعد از ساعت ۴ بعد از ظهر از نوشیدن قهوه خودداری کنند.
همچنین به یاد داشته باشید کافئین به عنوان یک محرک کمی ایجاد اعتیاد می کند و نباید در مصرف قهوه حتی اگر با نوشیدن آن مشکلی برای شما ایجاد نمی شود زیاده روی کنید. لطفا مقاله بی خوابی را مطالعه کنید.
چه میزان قهوه برای سلامت ما مفید است:
به نظر بنده اگر به فشار خون، بیماری های قلبی، کلیوی، مشکلات تنفسی، اضطراب و افسردگی مبتلا نمی باشید و با نوشیدن قهوه احساس نشاط و خوبی را تجربه می کنید حداکثر ۳ الی ۵ لیوان در هفته برایتان مفید خواهد بود.
همچنین برای بهره مندی از خواص درمانی قهوه به آن شکر و سایر افزودنی های شیرین اضافه نکنید و صرفا با شیر و یا بدون شیر آنرا مصرف کنید.
زنان باردار و شیرده حتما باید با نظر پزشک از قهوه استفاده کنند و همچنین نوشیدن قهوه و سایر مایعات حاوی کافئین به میزان بالا برای افراد زیر ۱۴ سال توصیه نمی شود.
نویسنده دکتر دانیال نصیرزاده
